صاعقه زدگی (Lightning Struck)
صاعقه چگونه رخ می دهد؟
صاعقه نوعی تخلیه الکتریکی قابل رویت است. تخلیه الکتریکی می تواند بین ابر و ابر، ابر و زمین، داخل یک ابر، یا بین ابر و هوا ایجاد شود. هنگام طوفان یا حرکت بادهای بزرگ، بار الکتریکی زیادی در ابرها ذخیره می شود و به اصطلاح ابرها باردار می شوند. بدین ترتیب ابر تبدیل به یک منبع انرژی بسیار عظیم می شود که بر فراز آسمان در حرکت است . این ذخیره انرژی آنقدر ادامه پیدا می کند تا ابر از انرژی الکتریکی اشباع شده و در اولین فرصت ممکن ، انرژی خود را تخلیه می کند . معمولا بهترین محل برای این تخلیه زمین است زیرا زمین آنقدر بزرگ است که هرگز از الکتریسیته اشباع نمی شود . بنابراین ابر ابتدا هوای اطراف خود را با یونیزه کردن مستعد عبور جریان برق کرده، سپس انرژی خود را از میان هوای یونیزه شده عبور داده و در زمین تخلیه می کند.
نشانه‌های بروز صاعقه:
۱- جذب الکتریسیته: در تماس دست یا بدن با صخره‌ها و سنگ‌های تیز، نوع خاصی از گزیدگی و برق گرفتگی ضعیف احساس می‌شود.
۲- استشمام بوی سیر مانند در هوا (به علت وجود گاز اوزون)
۳- مشاهده هاله نور آبی رنگ پیرامون اجسام فلزی یا نوک تیز
۴- شنیدن صدای وز وز در هوا
۵- مشاهده ابر گل کلمی شکل در آسمان (به ویژه ابر سندانی شکل)
۶- سیخ شدن موهای سر و بدن
خطرناک ترین فصل ها:
به دلیل ناپایداری و تلاطم هوا، بهار و پاییز به ترتیب؛ خطرناک‌ترین فصل‌ها از نظر وقوع آذرخش و تندر محسوب می‌شوند.
آمار اصابت صاعقه:
آمار دقیقی در ایران نداریم، ولی در آمریکا حدود ۱۰۰۰ نفر اصابت و ۱۰۰ نفر مرگ گزارش می‌شود. یعنی میزان مرگ آن ۱۰% است. لازم به ذکر است کشور آمریکا از نظر اصابت آذرخش و تندر، در ردیف کشورهای پرحادثه قرار دارد.
اصول پیشگیری و نکات ایمنی:
1- قبل از صعود به ارتفاعات به اخبار هواشناسی توجه کرده و در صورت متغیر بودن هوا و وجود جبهه های هوای پر رطوبت از صعود به ارتفاعات خودداری شود.
2- در طول مسیر، محل های خطرناک و محل های ایمن هنگام بروز صاعقه را شناسایی کنید. به خاطر سپردن این محلها و شناسایی آنها در طی مسیر میتواند در شرایط اضطرار یک نکته طلایی باشد.
3- در صورت امکان با شروع صاعقه در مکان های سرپوشیده مانند جان پناه یا کلبه های کوهستانی پناه بگیرید.
4- هیچگاه چادر خود را به بلندترین درختان اطراف وصل نکنید.
5- در صورت شنیده شدن صدای رعد حتی با وجود آسمان صاف، احتمال وقوع صاعقه بسیار زیاد است. سریعا ارتفاع کم کنید و خود را به مکان امن برسانید.
6- سعی کنید در کوتاه ترین ارتفاع ممکن قرار بگیرد. در کوهستان اگر بالاتر از خط ارتفاع درختان قرار دارید بدان معناست که شما در مرتفع ترین مکان هستید. سریعأ خود را به ارتفاع پایین تر از درختها رسانده و در فضای بین درختان کوتاه پناه بگیرید.
7- وجود ابرهای تیره و افزایش باد خبر از قریب الوقوع بودن صاعقه است.
8- می توان از جلیقه های ضد صاعقه استفاده نمود.
9- در مکان های سرپوشیده به در، پنجره و اجسام فلزی نزدیک نشوید.
10- دستگاه های الکتریکی از جمله گوشی خود را خاموش کنید.
11- طناب ها یی را که به همراه دارید بخصوص اگر خیس و مرطوب شده اند، از خود دور کنید.
12- تنها در مورد اورژانس از تلفن استفاده کنید. امواج صاعقه به راحتی از تلفن عبور می کنند و آسیب ناشی از آنها شایع ترین علت صاعقه زدگی در مکان های سرپوشیده است.
13- هیچگاه به یک خودرو تکیه نکنید. از هرگونه فلز مثل نرده ها و دوچرخه یا موتور فاصله بگیرید.
14- هر گونه وسائل فلزی از جمله باتوم، کلنگ، مونوپاد و غیره را از خود دور کنید. به اجسام فلزی همراه خود از جمله کمربند، انگشتر، عینک و غیره دست نزنید.
15- در کوهستان از رودخانه ها فاصله بگیرید چرا که آب هادی خوب جریان الکتریسیته است و می تواند جریان الکتریسیته را تا فاصلۀ زیادی از آب هدایت نماید.
16- از درختها، خصوصا درختان بلند فاصله بگیرید.
17- یکی از علائم مهم آغاز صاعقه راست شدن موهای بدن یا احساس گزگز و مورمور در پوست و یا صدای وزوز روی اشیاء فلزی است. در این حالت سریعا آن مکان را ترک کنید و یا بر روی زمین نشسته و دولا شوید. هرگز به طور مستقیم بر روی زمین دراز نکشید.
18- در صورتی که داخل مکان یا یک خودرو پناه گرفته اید تا نیم ساعت پس از شنیدن آخرین صدای رعد از آن مکان خارج نشوید.
19- در شرایط صاعقه از تجمع به دور هم خوداری نمایید.
20- اگر لباسهای شما خیس است سعی کنید آنها را هر چه زودتر خارج کرده و از خود دور کنید.
———-
بقیه در ادامه مطلب
مکان های خطرناک:
1- نوک قله ها
2- گرده ها و یال های بلند و خط الراس ها
3- درختان بلند و منفرد
4- زمین های خیس، علفزار و پوشیده از برف خطرناک
5- غارهای کوچک فرو رفتگی های سطح زمین
6- در پناه و کنار صخره های بلند
7- مکان های خیلی باز و مسطح
8- فنس ها و نرده های فلزی
مکان های نسبتا امن:
1- دره های کم عمق و پایین تر از اطراف
2- خاک و سنگ خشک
3- کوتاه ترین درختان در بین انبوه درختان
4- غارهای عمیق
5- ماشین های رو بسته
گرفتن وضعیت بدنی ایمن اضطراری:
هنگامی که در معرض توفان و برخورد احتمالی صاعقه قرار داریم و رسیدن به محل امن امکان پذیر نیست می بایست سریعا اشیای فلزی ذکر شده دفوق را از خود دور کرده کوله پشتی و یا زیرانداز و یا هر چیز عایق دیگری را در زیر پاهای خود قرار داده و به وضعیت چمباتمه قرار می گیریم و سعی می کنیم حداقل تماس را با زمین داشته باشیم.
اگر در پای درخت یا شی مرتفع قرار داریم امن ترین فاصله از آن جایی در حدود ارتفاع آن شی در روی زمین است به طوری که فاصله ما تا آن شی حداکثر کمی کمتر از ارتفاع آن باشد.
کمک های اولیه هنگام حادثه:
در صورت بیهوش بودن مصدوم، هرچه سریع تر اقدامات احیا فرد مصدوم به خصوص تنفس مصنوعی را شروع نمود زیرا عامل اصلی مرگ این افراد وقفه تنفسی است.
نکته: پس از اصابت صاعقه، فرد مصدوم هیچ گونه بار الکتریکی نداشته و لمس او بی خطر است.
توصیه های مهم انجمن پزشکی کوهستان ایران در هنگام بروز رعد و برق:
1. از مناطق بدون پوشش دوری کنید. ممکن است از ابرها در هر زمان از سال رعد و برق تولید شود. زمانی که در منطقه باز در کوهستان قرار دارید و از طریق نشانه ابرها با علایم دیگر، نزدیک شدن هوای طوفانی و آذرخش یا تندر را تشخیص دادید از ظاهر شدن اینگونه مناطق خودداری فرمایید.
2. به دنبال یک پناهگاه باشید. در هنگام بروز رعد و برق در کوهستان پناه بگیرید و به یاد داشته باشید که برق آسمان، بیشتر به قله ها و تیغه های سنگی و ماطق مرتفع برخورد می کند بنابراین به دنبال یک پناهگاه باشید.
3. اگر هیچ سرپناهی در کوهستان نیافتید و رعد و برق در نزدیکی شماست، کمترین نقطه تماس را با زمین داشته باشید. باید در زمین چهار زانو چمباتمه زده و دست های خود را در بغل بگیرید.
4. لازم است در بین سنگ های خیس پناه نگیرید، زیرا وجود آب در لابه لای سنگ ها موجب هدایت برق به انسان می شود.
5. از لبه ها و پرتگاه های کوهستان جلوگیری کنید.
6. از تجهیزاتی که هادی جریان الکتریسیته هستند استفاده نکنید و در صورت وقوع رعد و برق از آنها دوری کنید. ضروری است همه وسایل فلزی مانند ساعت، قاب عینک، کلنگ و باتوم کوهنوردی و همچنین کوله پشتی زین دار را از خود دور کنید و در پناه سنگی به فاصله 3 تا 5 متر روی زمین نشسته و عایقی ضخیم در زیر بدن خود قرار دهید.
7. روی زمین خیس نایستید که به شدت رعد و برق را به خود جذب می کند. در این شرایط می توانید کوله خود را روی زمین بگذارید و روی آن بنشینید.
8. چادر کوه را به عنوان یک منطقه امن در مقابل رعد و برق در نظر نگیرید. هیچ گاه چادر خود را به بلندترین درختان اطراف وصل نکنید. در هنگام احتمال بروز رعد و برق کوهنوردانی که به زیر چادر به سر می برند باید سرپناه دیگری غیر از چادرهایشان انتخاب کنند. اگر داخل چادر هستید به میله وسط چادر نچسبید.
9. در هنگام رعد و برق در کوه از ایستادن در مناطق مرتفع، تپه ، قله کوه یا هر ناحیه مرتفع دیگر به شدت پرهیز کنید. به عبارت دیگر در این حالت نباید در ارتفاعات کوه ها باشید چون سرپناهی نمی یابید. نکته بسیار مهم اینکه تا جایی که می توانید ارتفاع خود را کم کنید چون احتمال اصابت صاعقه در ارتفاعات بیشتر است؛ بنابراین هرچه سریعتر به سمت پایین کوه حرکت کنید و در داخل دره ها پناه بگیرید یا به دنبال یک سرپناه دیگری باشید.
10. از پناه گرفتن زیر درختان پرهیز کنید زیرا به علت برخورد برق و حرارت حاصل از آن به آنها امکان آتش سوزی وجود دارد بنابراین باید از این کار خودداری کنید. هرگز زیر یک درخت تنها نایستید ممکن است همین یک درخت به عنوان رسانای رعد و برق عمل کند.
با تشکر از جناب نادر رهنما
انجمن پزشکی کوهستان ایران @irmma
اردیبشهت ماه 1400
منابع (همراه با ویرایش):
وبسایت گروه پرستو
وبسایت و کانال انجمن پزشکی کوهستان ایران
وبسایت کویرها و بیابان های ایران
لینک های مرتبط:
به یاد کوهنوردان عزیز محمد سعادتی و شیرین فرهی ، صاعقه در مسیر توچال، 7 اردیبهشت 87
دانلود مقاله آموزشی PDF: صاعقه زدگی – دکتر حمید مساعدیان
مطالب مرتبط در همین سایت:
معرفی مسیرهای کوهپیمایی شمال تهران
راهنمای کوهنوردی برای مبتدی ها
سلام
مثل همیشه مطلب بسیار کاربردی رو گذاشتید.
ممنون
خداوند روح کوهنوردان عزیز، محمد سعادتی و شیرین فرهی رو قرین رحمت قرار دهد.