دره هملون

معرفی دره هملون

موقعیت جغرافیایی: استان تهران – شهر میگون – هملون

تاریخ نگارش: مهر ماه 1391

مسیر دره هملون

دره هملون در فصل بهار و حتی تا اوایل تابستان سرسبز و پر‌آب است. اما اگر شما اخیراً به هملون رفته باشید و یا آخرِ همین هفته، شاید با دیدن دره خشک و رودخانه بی آب هملون این جمله به ذهنتان خطور کند که: این دره خشک و بی‌آب را چه به این‌همه توصیفات قشنگ و رنگارنگ!؟ اما نه، عجله نکنید؛ اگر با ما در این سفر همراه شده و مسیر دره هملون را تا انتها طی کنید؛ در این دره، هم آب می‌بینید و هم سرسبزی و طراوت. در دره هملون می‌توانید زیر سایه‌سار باغ‌های سرسبز آن ساعتی را به فراغت نشسته و عطر خوش بهشت را با تمام وجود استشمام کنید. آنجا که باد ملایم و خنک تابستانی صورتتان را نوازش داده و درختان پربار سیب با انبوهی از سیب‌های کوچک و معطر، با وزش هر نسیم عطر افشانی می‌کنند تا خاطره‌ای خوش و به‌یادماندنی از دره هملون در خاطرتان نقش بندد.

***

دره هملون در فاصله حدود 35 کیلومتری شمال شرق تهران و در حد‌فاصل بین دو روستای میگون و شمشک واقع است. گفته می‌شود که این محل به‌دلیل وجود سوراخ‌ها و غارهای متعدد در طول دره، ابتدا “همه جا لانه” یا “همه لانه” نام گرفته و سپس به مرور زمان به “هملون” تبدیل شده است. به گفته اهالی، هملون در گذشته‌های بسیار دور روستایی آباد و سرسبز در میانه دره هملون بوده که پدرانشان (چندین نسل عقب‌تر) در این روستا به باغداری و دامداری اشتغال داشته‌اند. محل دقیق روستا در میانه مسیر دره و جایی بوده که اکنون باغات هملون از آنجا شروع می‌شود. به گفته اهالی آثار و بقایای اندکی از این روستا -از جمله یک سنگ آسیاب- تا همین 30-40 سال پیش دیده می‌شده اما اکنون تمام محدوده روستا را باغ‌ها فرا گرفته و هیچ اثر و یا نشانه‌ای از این روستای آبا و اجدادی وجود ندارد.

رودخانه هملون از ارتفاعات و کوه‌های مشرف به دره هملون سرچشمه گرفته و در طول مسیر با پیوستن چشمه‌های متعدد به آن در نهایت به رودخانه شمشک ملحق می‌شود. رودخانه شمشک از شاخه‌های اصلی رودخانه جاجرود است که در نهایت همه رودهای منطقه به پشت سد لتیان می‌رسند. رودخانه هملون در تابستان‌ها معمولاً کم آب است. اخیراً برای تأمین آب میگون، آب چند چشمه از منابع رودخانه هملون را با لوله به میگون منتقل کرده‌اند که این امر به خشک شدن کامل رودخانه در این فصل (شهریور ماه) منجر شده است. البته دره هملون را از نیمه که رد می‌کنید کف رودخانه کمی آب می‌بینید و هرچه به سمت بالا می‌روید رودخانه رفته رفته پرآب‌تر می‌شود.

بقیه در ادامه مطلب

پوشش گیاهی و جانوری

در دره هملون به‌جز محصولات باغ‌ها که عمده آن‌ها شامل: گیلاس، آلبالو، سیب و گردو است، می‌توان به گیاهان وحشی و یا دارویی از جمله: باریجه، گون و آویشن اشاره کرد. در دره هملون از اواخر خرداد ماه تا اواخر تابستان و یا حتی اواخر پاییز نیز می‌توان آویشن پیدا کرد. اگر خواستید در دره هملون آویشن بچینید باید به بالای باغ‌هایی بروید که در نیمه مسیر دره واقع است. همان مکان قدیمی روستا که در سطور بالا به آن اشاره شد.

به گفته اهالی، از جانوران وحشی دره هملون می‌توان به بز کوهی و کبک اشاره کرد که البته بز کوهی امروزه به ندرت در ارتفاعات هملون دیده می‌شود. در گذشته حیواناتی از قبیل: گرگ، کفتار، خرگوش و حتی پلنگ نیز در این منطقه دیده می‌شده که سالیان اخیر به علت شرایط نامساعد محیط زیست از جمله تخریب زیستگاه و یا شکار بی‌رویه، این گونه‌ها از بین رفته و یا به مناطق دیگر مهاجرت نموده‌اند.

غارهای دره هملون

از جاذبه‌های طبیعی و گردشگری هملون می‌توان به دو غار در مسیر دره هملون اشاره کرد که به هملون کوچک و هملون بزرگ مشهور هستند.

غار هملون کوچک به فاصله حدود 15 دقیقه پیاده‌روی از ابتدای دره، کمی بالاتر از رودخانه و در زیر تاق سنگی بزرگی قرار دارد. ورودی غار چهارچوب آهنی دارد که ظاهراً سالیان گذشته توسط شهرداری نصب شده است. قرار بوده که در راستای پروژه بهسازی مسیر گردشگری دره هملون، بر روی ورودی غار درب آهنی نصب نمایند که نیمه کاره ماند. دهانه غار به عرض 3 متر و ارتفاع آن حدود یک متر است. درازای این غار به‌نظر می‌رسد که حدود 50 متر باشد. کف غار ترکیبی از سنگ و خاک یا گل است که معمولاً مرطوب و لغزنده است. ابتدای غار کمی باریک، و ارتفاع آن حدود یک و نیم متر است ولی در ادامه به ارتفاع آن افزوده می‌شود. تقریباً تا حدود نیمی از غار را می‌توان بدون مشکل خاصی پیمود. البته باید چراغ قوه و یا ترجیحاً چراغ پیشانی به‌همراه داشته باشید. در ادامه به یک دالان پر شیب می‌رسیم که حدود 30 تا40 متر به سمت پایین امتداد دارد. به دلیل لغزنده بودن کف غار، وارد شدن به این بخش بسیار دشوار بوده و به‌نظر می‌رسد که بدون لوازم و تجهیزات، عبور از این شیب و ادامه مسیر غیر ممکن باشد.

بیشتر بخوانید: قله سی چال

غار هملون بزرگ به فاصله چند دقیقه بعد از هملون کوچک بالای یک دامنه پرشیب قرار دارد. این غار از پایین و در طول مسیر دیده نمی‌شود. نشانه آن، دره‌ نسبتاً کوچکی است که به فاصله چند دقیقه بعد از هملون کوچک به آن می‌رسید. این دره یا دامنه پرشیب در سمت راستتان قرار دارد که لوله آبی نیز بالای آن دیده می‌شود. قاعدتاً باید مسیر پاکوب هم برای دسترسی به غار دیده می‌شد اما ما هر چه نگاه کردیم پاکوبی ندیدیم! ما طبق برنامه‌ریزی که از قبل داشتیم و به دلیل ضیق وقت، از بازدیدِ غار دوم صرف‌نظر کرده و مسیر دره را ادامه دادیم. اما طبق گفته‌های اهالی، برای دسترسی به هملون بزرگ باید از آن دامنه پرشیب که ذکر شد، حدود نیم ساعتی بالا رفت. طول این غار حدود 100 متر است. ورودی آن همانند هملون کوچک، درب یا چهارچوب آهنی دارد. بنا بر گزارش‌های ارائه شده و تصدیق اهالی، هملون بزرگ به مراتب جذاب‌تر و دیدنی‌تر از هملون کوچک است.

***

در اطراف و ارتفاعات دره هملون غارهای دیگری نیز وجود دارند که از آن جمله می‌توان به غارهای: اسپول بزرگ، اسپول کوچک و غار سه طبقه‌ای استوار اشاره کرد.

قلعه استوار

در ارتفاعات جنوبی مشرف به دره هملون (تقریباً روبروی غار هملون بزرگ در سمت دیگر دره) بقایای اندکی از قلعه‌ای وجود دارد که به آن قلعه استوار گفته می‌شود. در مجاورت این قلعه غاری وجود دارد که به آن غار استوار می‌گویند. این غار طبیعی دارای سه طبقه یا دالان است که دالان‌های آن به هم ارتباط دارند. بر روی دیواره‌های این دالان‌ها دریچه‌ و یا سوراخ‌هایی دیده می‌شود. شواهد نشان می‌دهد که این دریچه‌ها برای دیده‌بانی بوده و ساخته‌ی دست انسان است. از فراز این مکان تنگه میگون و مناطق اطراف به خوبی در معرض دید است. ظاهراً در گذشته از قلعه و غار استوار برای دیده‌بانی استفاده می‌شده است.

با جستجو در اینترنت می‌بینیم که برخی وب‌سایت‌های رسمی و غیر رسمی مرتبط به میگون از قلعه‌ای به‌نام قلعه کیقباد در اطراف دره هملون نام برده‌اند. برخی از این وب‌سایت‌ها فقط یکی از این نام‌ها را آورده و برخی نیز نام هر دو قلعه استوار و کیقباد را ذکر کرده و از آنها به‌عنوان دو اثر تاریخی میگون نام برده‌اند. البته ابهامات و یا تناقض‌هایی نیز در اطلاعات ارائه شده به چشم می‌خورد. با توجه به این ابهامات، ما از یکی از اهالی قدیمی و مطلع میگون در این مورد پرسیدیم. به گفته ایشان، تنها قلعه موجود در اطراف دره هملون قلعه استوار است و نظرشان این بود که شاید برخی، درست یا نادرست، به این قلعه کیقباد نیز می‌گویند.

قابل ذکر است که در روستای ایگل (اطراف اوشان) بقایای قلعه‌ای وجود دارد که به آن قلعه و یا تخت کیقباد می‌گویند. قلعه کیقباد ایگل در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

دیواره یخی هملون (آبشار یخی هملون)

در ابتدای دره هملون و در سمت چپ آن، دیواره‌های صخره‌ای وجود دارد که زمستان‌ها پوشیده از یخ شده و بر روی آن دیواره‌های یخی با قطرهای ضخیم و ارتفاع زیاد شکل می‌گیرد. این دیواره یخی بوسیله انتقال و هدایت آب جاری دره -بوسیله لوله های پلاستیکی- به بالای دیواره ایجاد می‌شود. بواسطه سرمای شدید ناشی از عدم تابش مستقیم آفتاب در این قسمت از دره، آب بر روی سطح پر شیب و سنگی دیواره یخ بسته و بستر مناسبی را جهت انجام فعالیتهای یخ‌نوردی فراهم می‌سازد.

بیشتر بخوانید: قله آهنگرک از هملون

در دی ماه 1382، با همت و تلاش گروه کوهنوردی میگون، مدرسه یخ‌نوردی این گروه واقع در دره هملون جهت آموزش و فعالیت‌های یخ‌نوردی علاقه‌مندان، تشکیل و احداث شده است. علاقه‌مندان به فعالیت‌های یخ‌نوردی و صعود از دیواره‌های یخی می‌توانند با مراجعه به مدرسه مذکور و ثبت نام، از خدمات و امکانات این مجموعه بهره‌مند گردند. این دیواره یخی در زمستان‌ها با تشکیل قندیل‌های فراوان، اشکال زیبا و بدیعی به خود می‌گیرد که تماشای آن برای بازدیدکنندگان خالی از لطف نخواهد بود. همچنین هم‌زمان با بازدید ما از دره هملون (در تاریخ 23 شهریور 1391) اولین دوره مسابقات رشته ورزشی «درای تولینگ» بر روی این دیواره در حال برگزاری بود.

آبشار یخی هملون

مسیر پیاده‌روی دره هملون:

اگر شما هم از آن دسته گردشگرانی هستید که شیفته طبیعت هستند و عاشق بازدید و کنکاش در مکان‌های جدید؛ پیشنهاد می‌کنیم که همچنان با ما در این سفر همراه باشید تا به اتفاق هم به مکاشفه زیبایی‌های دره هملون بپردازیم. دره‌ای نه چندان طولانی که جاذبه‌ها و زیبایی‌های منحصربه‌فرد خود را دارد. شروع پیاده‌روی در این مسیر از مجاورت رستورانی است که در ابتدای دره واقع شده و تابلوی بزرگی با عنوان “رستوران هملون” جلوی آن نصب است. پیاده‌روی از ابتدا تا انتهای دره هملون کمتر از یک ساعت و سی دقیقه زمان می‌برد. مسیر دره تقریباً هموار و کم شیب است و عبور از آن برای عموم امکان پذیر است.

با حرکت در یک مسیر مالرو در امتداد دره، پس از حدود 15 دقیقه به غار اول یا همان هملون کوچک می‌رسید. بعد از بازدید از غار اول اگر قصد بازدید از غار دوم یا هملون بزرگ را دارید باید مسیر دره را همچنان ادامه دهید. کمی جلوتر به دره‌ کوچکی در سمت راستتان می‌رسید که مسیر صعود و دسترسی به غار دوم است. ما پاکوب و یا نشانه مشخصی برای غار دوم ندیدیم! پس اگر قصد بازدید از این غار را دارید حتماً از محلی‌ها و یا سایر گردشگران مسیر دقیق صعود را جویا شوید. با ادامه مسیر، پس از حدود یک ساعت -از ابتدای حرکت- به باغ‌های هملون می‌رسید که درختان گردوی آن از دور به خوبی مشخص است. اگر تا اینجای مسیر، دره هملون -در این فصل- کمی خشک و بی‌روح بوده و انتظارات شما را برآورده نکرده باشد، اما با ورود به محدوده باغ‌ها به یکباره فضا عوض شده و طبیعت زیبای هملون به زیبایی هرچه تمام‌تر رخ می‌نماید. باغ‌های سرسبز هملون که در این فصل هنوز هم بسیاری از درختان آن پر از آلبالو است و درختانی که آلبالوهایشان در حال خشک شدن بر روی شاخه‌هاست. انگار که صاحبان این باغ‌ها علاقه‌ای به چیدن محصولاتشان ندارند! در مورد علت این مسئله یعنی عدم برداشت محصول باغ‌ها، از اهالی پرسیدیم، گفتند که: سالیان اخیر با توجه به نرخ دستمزد کارگر و قیمت فروش پایین آلبالو، برداشت محصول برای خیلی از باغ‌دارها به صرفه نیست.

به هر حال اگر این آلبالو‌های قرمز چشمتان را گرفت نیاز نیست که وارد باغ‌ها شده و احیاناً باعث رنجش باغدارهای زحمتکش هملون شوید. کافی‌ست که در طول مسیر هرازگاهی دستتان را دراز کنید تا کامتان با آلبالوهای خوش رنگ باغ‌های هملون ترش و شیرین شود. هر چند محدوده باغ‌ها کوتاه است اما گذر از میان این باغ‌های با طراوت -که جوی‌ آب از وسط آن‌ عبور می‌کند- همراه با تماشای درختان پربار سیب -که هر از گاهی لابه‌لای درختان آلبالو خودنمایی می‌کنند- پیاده‌روی لذت بخشی را برای شما رقم خواهد زد. اطراف و میانه این باغ‌ها مکان خوبی برای اطراق و یا توقف جهت تجدید قوا است. با گذر از محدوده باغ‌ها، حدود 10 دقیقه بعد به چشمه آبی می‌رسید که حوض بزرگی نیز در مجاورت آن قرار دارد. محلی‌ها به این چشمه، «سیّد گاهْره» می‌گویند. (گاهْرِه به لهجه محلی یعنی گاهواره). بعد از چشمه، شما دو مسیر یا در واقع دو دره پیش رو دارید. یکی مسیر دره سمت چپ که گردنه‌ای به‌نام سرچاهون در انتهای آن دیده می‌شود و به نظر می‌رسد که جذابیت خاصی برای پیمایش نداشته‌ باشد. دیگری دره سمت راست که در واقع ادامه دره هملون و مسیر اصلی رودخانه است. باغ‌هایی در قسمت بالای این دره دیده می‌شوند که به این باغ‌ها «شاهی تالار پشت» می‌گویند. مابین دو دره و کمی بالاتر از چشمه، باغی با سپیدارهای بلند دیده می‌شود. پس از نوشیدن آب خنک و گوارای چشمه سید گاهره می‌توانید از پای رودخانه به سمت دره سمت راست ادامه مسیر دهید.

بیشتر بخوانید: قله آهنگرک از آهار

اطراف چشمه و بعد از آن، با اینکه زمین زیر پایتان خشک و بی آب است اما هر از گاهی گل‌های سفید رنگ با ساقه‌های کوتاه را می‌بینید که به زیبایی هر چه تمام‌تر از دل زمین سر به بیرون آورده‌اند تا به آسمان سلام کنند و یا شاید زیبایی خود را به رخ رهگذران بکشند! گلی که به آن، گل سنبله می‌گویند. تماشای این سنبله‌ها با گلبرگ‌های لطیفش -حتی در دل تابستان- بهار را در ذهن تداعی می‌کند. با ورود به مسیر دره سمت راست، چند باغ نسبتاً بزرگ را در ابتدای دره می‌بینید. می‌توانید با عبور از یک مسیر پاکوب از سمت چپ، خود را به بالای باغ‌ها برسانید. مسیر پاکوب بعد از باغ‌ها و در امتداد دره، به سمت قله سی‌چال و دیزین همچنان ادامه دارد.

بالای همین باغ‌ها، پس از حدود یک ساعت و سی دقیقه پیاده‌روی (از ابتدای حرکت) نقطه پایان پیاده‌روی ما در دره هملون بود. در گوشه‌ یکی از باغ‌ها اطراق کردیم، باغی سرسبز پوشیده از درختان گیلاس، آلبالو، آلوچه و البته چند درخت سیب. بر روی شاخه‌ها و پای درختان سیب (روی زمین) پر بود از سیب‌های کوچک به رنگ سبز و زرد و معطر. اینجا بود که در آن سکوت و آرامش وصف ناپذیر دره هملون با هر نسیمی که می‌وزید، عطر سیب تمام فضا را پر می‌کرد… عطری مسحور کننده به‌سان عطر خوش بهشت.

برنامه بازدید ما از دره هملون، پنج شنبه 23 شهریور ماه انجام شد. امید که شما هم در این واپسین روزهای تابستان و یا در نخستین روزهای پاییز، دره زیبای هملون را با تمام جاذبه‌هایش از نزدیک لمس کنید.

***

از دیگر جاذبه‌های طبیعی و گردشگری منطقه (میگون) به موارد ذیل می‌توان اشاره کرد:

آبشار میگون: این آبشار نرسیده به میگون، کنار جاده فشم-میگون قرار دارد.

قلعه باغ: قلعه باغ یکی از کوچه‌باغ‌های زیبای میگون است که در بالامحل میگون واقع است. این باغ زیبا با چشم‌انداز‌های بی‌نظیر از قدیم مورد توجه گردشگران بوده و هست.

هفت چنار: این محل به‌خاطر داشتن درختان چنار به این نام مشهور است. هفت چنار نیز در بالامحل میگون و روبروی قلعه باغ قرار دارد.

هفت چشمه: هفت چشمه، از چشمه‌های زیبا و پرآب است که در تالارسر میگون قرار دارد. این چشمه با مناظر زیبا و آب گوارایش یکی از مقاصد گردشگران بومی و غیر بومی منطقه در ایام تعطیل است.

چطور به هملون برسیم

اگر دره هملون انتخاب شما برای گشت‌و‌گذار پایان هفته در اطراف تهران است؛ باید از طریق بزرگراه شهید بابایی و جاده لشکرک خود را به دوراهی لواسان-فشم (میدان قائم) رسانده و از آنجا وارد جاده فشم شوید. پس از 16 کیلومتر رانندگی در این جاده به میدان فشم می‌رسید. از میدان فشم تا میگون حدود 5 کیلومتر، و از میگون تا هملون 5 کیلومتر دیگر راه در پیش دارید. تابلوی بزرگی با عنوان: «رستوران هملون» در سمت چپ جاده، نشانه خوبی برای شناسایی این دره در جاده اصلی میگون-شمشک است.

من به دنبال فضائی می گردم لب بامی سرکوهی
که درآنجا نفسی تازه کنم
می خواهم فریاد بلندی بکشم که صدایم به شما هم برسد
…
“احمد شاملو”
———————————————–

لینک این گزارش در روزنامه ایران، 1و2 مهر 1391

بخش نخست بخش پایانی